Menopauza kojarzy się zwykle z kobietami około 50. roku życia. Tymczasem u około 1 na 100 kobiet rozwija się menopauza przed 40. rokiem życia, a nawet wcześniej. Taki stan nazywa się przedwczesnym wygasaniem czynności jajników (POI – primary ovarian insufficiency). Choć zaskakujący i często szokujący, nie jest rzadkością. W tym artykule wyjaśniamy, co oznacza wczesna menopauza, jakie są jej przyczyny, objawy i jak radzić sobie z jej skutkami – zdrowotnymi, hormonalnymi i emocjonalnymi.

Czym jest wczesna menopauza?

Wczesna menopauza to trwałe zatrzymanie miesiączkowania i zakończenie funkcji hormonalnej jajników przed 40. rokiem życia.

Dzieli się na dwa pojęcia:

• Przedwczesne wygasanie czynności jajników (POI) – proces może być odwracalny, jajniki działają nieregularnie
• Menopauza przedwczesna (early menopause) – trwałe ustanie czynności jajników

Aby potwierdzić diagnozę, należy wykonać:

• badanie poziomu FSH (zwykle > 40 IU/l przy 2 pomiarach w odstępie kilku tygodni)
• estradiol (niski)
• AMH (niski lub niewykrywalny)
• USG przezpochwowe – często pokazuje brak pęcherzyków antralnych

Objawy wczesnej menopauzy

Symptomy są podobne jak przy menopauzie naturalnej, ale występują znacznie wcześniej i często bardziej gwałtownie:

• nieregularne miesiączki lub ich zanik
• uderzenia gorąca, poty nocne
• suchość pochwy, spadek libido
• zmienność nastroju, drażliwość, depresja
• bezsenność, zmęczenie, trudności z koncentracją
• obniżona płodność lub niepłodność⁽¹⁾

Przyczyny menopauzy przed 40. rokiem życia

U wielu kobiet przyczyna pozostaje nieznana (idiopatyczna), ale możliwe czynniki to:

• czynniki genetyczne – np. zespół Turnera, mutacje FMR1 (zespół łamliwego chromosomu X)
• choroby autoimmunologiczne – np. Hashimoto, choroba Addisona
• chemioterapia i radioterapia – toksyczne działanie na jajniki
• operacje usunięcia jajników (np. w endometriozie, guzach)
• infekcje wirusowe – np. świnka (bardzo rzadko)
• czynniki środowiskowe – np. dym tytoniowy, pestycydy
• silny stres, niedożywienie, intensywny trening – mogą zaburzać oś przysadka–jajnik

Konsekwencje zdrowotne

Wczesna menopauza to nie tylko koniec miesiączkowania – to niedobór estrogenów, który ma długofalowy wpływ na organizm:

• zwiększone ryzyko osteoporozy i złamań
• podwyższone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych
• obniżona gęstość skóry, spadek libido i suchość pochwy
• problemy z pamięcią, nastrojem i snem
• możliwe trudności z zajściem w ciążę lub niepłodność⁽²⁾

Czy możliwe jest zajście w ciążę?

U około 5–10% kobiet z POI nadal dochodzi do sporadycznej owulacji. Dlatego:

• ciąża jest możliwa, ale trudna do przewidzenia
• wiele kobiet decyduje się na leczenie niepłodności (stymulacja jajników, zapłodnienie in vitro, dawstwo komórek jajowych)
• kobiety nieplanujące ciąży nadal powinny stosować antykoncepcję do czasu potwierdzenia menopauzy

Leczenie – co można zrobić?

1. Hormonalna terapia zastępcza (HTZ)

Podstawowa forma leczenia POI. Celem nie jest tylko łagodzenie objawów, ale:

• ochrona kości przed osteoporozą
• redukcja ryzyka chorób serca i przedwczesnej śmierci
• utrzymanie zdrowia skóry, mózgu i pochwy

HTZ powinna być kontynuowana do naturalnego wieku menopauzy (ok. 51 lat), chyba że istnieją przeciwwskazania⁽³⁾.

2. Wsparcie psychologiczne i emocjonalne

Diagnoza wczesnej menopauzy to często szok, smutek, poczucie straty (płodności, młodości).

Warto rozważyć:

• psychoterapię indywidualną
• grupy wsparcia dla kobiet z POI
• edukację i rozmowę z partnerem

3. Suplementacja i styl życia

• wapń, witamina D, kwasy omega-3
• regularna aktywność fizyczna (siłowa i aerobowa)
• unikanie palenia i nadmiaru alkoholu
• dieta bogata w fitoestrogeny (np. soja, siemię lniane)

Wczesna menopauza – jak z nią żyć?

Choć wczesna menopauza to trudne doświadczenie, nie oznacza końca kobiecości ani życia w zdrowiu. Dzięki nowoczesnej diagnostyce, odpowiedniemu leczeniu hormonalnemu i stylowi życia można:

• zachować dobrą jakość życia
• zapobiec skutkom zdrowotnym niedoboru estrogenów
• odnaleźć nowy sens i równowagę
• zaplanować macierzyństwo z pomocą medycyny, jeśli to potrzebne

Podsumowanie

Menopauza przed 40. rokiem życia to złożony problem medyczny i emocjonalny. Wymaga wczesnego rozpoznania, specjalistycznej opieki i wsparcia. Kluczem do dobrego życia z POI jest świadomość, leczenie hormonalne, aktywność fizyczna i troska o zdrowie psychiczne. Wczesna menopauza to nie koniec, ale nowy początek – inny niż planowałaś, ale nadal pełen możliwości.

Przypisy

• Nelson LM. Primary ovarian insufficiency. N Engl J Med. 2009.
• Webber L et al. European Society of Human Reproduction and Embryology (ESHRE) guideline: management of women with premature ovarian insufficiency. Hum Reprod. 2016.
• Golezar S et al. Hormone replacement therapy in young women with primary ovarian insufficiency: a systematic review. Climacteric. 2020.