Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) to jedna z najskuteczniejszych metod łagodzenia objawów menopauzy. Wokół tego tematu narosło jednak wiele kontrowersji i mitów, zwłaszcza po publikacji wyników słynnego badania WHI z 2002 roku. W tym artykule analizujemy aktualny stan wiedzy na temat HTZ: kiedy warto ją rozważyć, jakie są jej korzyści i zagrożenia oraz dla kogo jest bezpieczna.

Czym jest hormonalna terapia zastępcza?

HTZ polega na podawaniu estrogenów (czasem z dodatkiem progestagenów) kobietom, u których naturalna produkcja hormonów płciowych spadła w wyniku menopauzy lub zabiegowego usunięcia jajników.

Celem terapii jest:

• Łagodzenie objawów klimakterium (np. uderzenia gorąca, suchość pochwy, zaburzenia snu)
• Zapobieganie długofalowym skutkom niedoboru estrogenów (np. osteoporozie, zaburzeniom lipidowym)

Kiedy warto rozważyć HTZ?

Zalecenia większości towarzystw medycznych (m.in. International Menopause Society, North American Menopause Society) mówią, że HTZ powinna być oferowana kobietom z umiarkowanymi lub ciężkimi objawami menopauzy, które wpływają na jakość życia, o ile nie ma przeciwwskazań zdrowotnych¹.

Najlepsze efekty uzyskuje się, gdy terapia zostaje wdrożona do 10 lat po menopauzie lub przed 60. rokiem życia – wtedy bilans korzyści i ryzyka jest najkorzystniejszy².

Formy HTZ

• Doustna: tabletki z estrogenem lub estrogenem i progestagenem
• Przezskórna: plastry, żele – mają mniejsze ryzyko zakrzepicy³
• Dopochwowa: kremy, globulki – stosowane miejscowo, głównie na suchość pochwy
• Złożona terapia estrogenowo-progestagenowa: dla kobiet z macicą
• Monoterapia estrogenowa: tylko dla kobiet po histerektomii

Korzyści z HTZ

• Znacząca redukcja objawów menopauzalnych
• Zmniejszenie uderzeń gorąca nawet o 80%⁴
• Poprawa jakości snu i nastroju
• Zwiększenie nawilżenia pochwy i poprawa życia seksualnego
• Ochrona przed osteoporozą i złamaniami
• Estrogeny zmniejszają ryzyko złamań biodra i kręgosłupa⁵
• Korzyści metaboliczne i naczyniowe (w niektórych przypadkach)
• Poprawa profilu lipidowego (HDL ↑, LDL ↓)
• Wczesne wdrożenie HTZ może zmniejszać ryzyko choroby wieńcowej⁶
• Potencjalna ochrona przed cukrzycą typu 2 i chorobą Alzheimera (choć nie zostało to jednoznacznie potwierdzone)

Potencjalne ryzyko i skutki uboczne

HTZ nie jest wolna od ryzyka i wymaga indywidualnego podejścia.

• Zwiększone ryzyko zakrzepicy i udaru (zwłaszcza przy HTZ doustnej)⁷
• Przezskórna forma jest bezpieczniejsza u kobiet z ryzykiem naczyniowym
• Wzrost ryzyka raka piersi (w przypadku długotrwałego stosowania terapii z progestagenem)
• Ryzyko wzrasta po 5 latach terapii⁸
• Estrogenowa monoterapia (bez progestagenu) nie zwiększa ryzyka raka piersi, a może je obniżać⁹
• Ryzyko raka endometrium (przy stosowaniu samych estrogenów u kobiet z macicą)
• Dlatego u kobiet z macicą konieczne jest łączenie z progestagenem
• Dolegliwości żołądkowo-jelitowe, bóle piersi, zmiany nastroju – zazwyczaj przejściowe

Przeciwwskazania do HTZ

• Przebyta lub aktywna choroba nowotworowa hormonozależna (np. rak piersi, endometrium)
• Zakrzepica, zatorowość płucna
• Choroba wątroby
• Nierozpoznane krwawienia z dróg rodnych
• Niedawno przebyte udary lub zawały

Alternatywy dla HTZ

• Fitoestrogeny i suplementy diety (np. soja, koniczyna czerwona, pluskwica groniasta)
• Leki niehormonalne (np. SSRI na uderzenia gorąca, gabapentyna, pregabalina)
• Terapie miejscowe bez działania ogólnoustrojowego (np. żele estrogenowe dopochwowe)
• Zmiany stylu życia – dieta, aktywność fizyczna, redukcja stresu

Podsumowanie

HTZ może być bardzo skutecznym narzędziem poprawy jakości życia w okresie menopauzy, pod warunkiem że jest dobrana indywidualnie, rozpoczęta w odpowiednim czasie i monitorowana przez lekarza. Nie każda kobieta jej potrzebuje, ale dla wielu może być bezpieczną i korzystną opcją.

Zawsze warto przed podjęciem decyzji omówić wszystkie opcje z lekarzem ginekologiem lub endokrynologiem – zwłaszcza przy współistniejących chorobach przewlekłych.

Przypisy

• North American Menopause Society. Hormone Therapy Position Statement. Menopause. 2022.
• Manson JE et al. Menopausal hormone therapy and health outcomes during the intervention and extended poststopping phases of the Women’s Health Initiative randomized trials. JAMA. 2013.
• Scarabin PY et al. Differential association of oral and transdermal estrogen-replacement therapy with venous thromboembolism risk. Lancet. 2003.
• MacLennan AH et al. Hormone therapy for menopausal symptoms. Cochrane Database Syst Rev. 2004.
• Cauley JA et al. Estrogen replacement therapy and fractures in older women. Ann Intern Med. 1995.
• Rossouw JE et al. Postmenopausal hormone therapy and risk of cardiovascular disease by age and years since menopause. JAMA. 2007.
• Canonico M et al. Hormone therapy and venous thromboembolism among postmenopausal women. Circulation. 2007.
• Chlebowski RT et al. Estrogen plus progestin and breast cancer incidence and mortality in postmenopausal women. JAMA. 2010.
• Anderson GL et al. Conjugated equine estrogen and breast cancer incidence and mortality in postmenopausal women with hysterectomy. JAMA. 2012.